Alekos Panagoulis 1939-1976 – Door Yorien geschreven op september 23, 2006

Toen ik vorige week hoorde dat Oriana
Falaci op 77 jarige leeftijd was overleden, haalde ik haar boek ‘Een Man’ weer eens tevoorschijn, haar beroemde roman uit 1980, 523 pagina’s dik. Een boek dat mijn leven voorgoed veranderde.

Ik werd er in 1981 door een studiegenootje op geattendeerd. Ze was er erg enthousiast over en leende mij haar exemplaar, dat ik vrijwel in één ruk uitlas. Later besloot ik zelf een
exemplaar aan te schaffen. Want boeken die je leven veranderen, die horen gewoon
binnen handbereik in je kast te staan.

Een man is het verhaal over Alekos Panagoulis, een verzetstrijder en dichter in Griekenland ten tijde van het kolonelsregime van 1967 tot halverwege de jaren zeventig. Hij pleegde in 1968 een mislukte aanslag op Papadopoulos, werd verraden, gevangengenomen en gemarteld, maar bleef ook na vijf jaar ontberingen in de gevangenis, trouw aan zijn opdracht, trouw aan zijn opvattingen, trouw aan zichzelf.

‘Het is een boek over de eenzaamheid van het individu’, zegt Oriana Falaci in een interview over haar roman. ‘Een individu die weigert in een hokje gestopt te worden, weigert een
etiket opgeplakt te krijgen en beknot te worden door modes en ideologieën, door
de maatschappij en de macht.’

Ze noemt het een boek over de held die strijdt voor de vrijheid en de waarheid zonder zich ooit over te geven. ‘En daarom sterft, door allen vermoord: door de meesters en de knechten, door de gewelddadigen en door de onverschilligen.’

Alekos Panagoulis heeft echt bestaan. Falaci interviewde hem twee dagen na zijn vrijlating en ze  kregen een relatie. Ze heeft hem dus goed gekend. ‘De liefde van mijn leven’, noemde ze hem. Alekos werd op 1 mei 1976 vermoord. Men zegt nog altijd dat hij onder verdachte omstandigheden verongelukt is. De moordenaar is namelijk nooit gepakt.

Panagoulis laat zien hoe sterk en moedig een mens kan zijn. Hij laat zien dat het mogelijk is je waardigheid te behouden, ook al wordt het je aan alle kanten vrijwel onmogelijk
gemaakt. Panagoulis is voor mij een voorbeeld.

Alekos Panagoulis voor de rechter, nov 1968

Voordat ik het boek las, had ik nog nooit van Panagoulis gehoord. En ook met het hedendaagse Griekenland had ik me nog nooit beziggehouden, al had ik wel eens iets over de kolonels horen vertellen.

Door de roman raakte ik gefascineerd door Panagoulis maar ook door zijn land. Ik wou er meer van weten en ging op zoek naar informatie over de man. Internet bestond in 1981 nog niet, dus ik was aangewezen op de plaatselijke bibliotheek. Over het kolonelsregime waren wel de nodige boeken te vinden, maar het was Theodorakis voor en Theodorakis na. De verbannen componist die net als elke andere protestzanger in de zeventiger jaren als
vluchteling in West Europa met open armen werd ontvangen, vereerd en soms zelfs
verafgood. Hij had een dagboek geschreven dat in het Nederlands vertaald was,
evenals zijn strijdliederen en poëzie. Ik las het allemaal. Maar over
Panagoulis vond ik – afgezien van een artikel in Vrij Nederland- helemaal niets.
Nederlandse krantenknipsels uit 1968 gingen eigenlijk alleen maar over Parijs.
Logisch, want de kolonels hadden alle buitenlandse journalisten het land uit
gestuurd. Maar daardoor leek het of de man alleen maar een verzinsel van Oriana
Falaci was. Als ik meer over hem te weten wou komen, bedacht ik, zou ik zelf
naar Griekenland moeten gaan.

In 1983 bezocht ik Griekenland voor het eerst. Als toerist, maar wel met Panagoulis in mijn gedachten. Ik stond op het legendarische Syntagmaplein, liep door de straten die allemaal in Een Man voorkwamen, stond oog in oog met het gebouw van de Polytechnische Universiteit, waar nauwelijks tien jaar daarvoor nog soldaten met scherp op demonstrerende studenten hadden geschoten, maar er was geen spoor meer van rellen, geen spoor van martelkamers, van kolonels, tanks of onderdrukking. En evenmin een spoor van Alekos Panagoulis.

Ik ontdekte wel iets anders: de charme van het hedendaagse Griekenland. Het moderne Griekenland van na de dictatuur. De gewoonten en gebruiken, de legendarische gastvrijheid, het boeiende karakter van de Griek, de Griekse muziek en dans, de Griekse taal en alle andere charmes van het land. Ik probeerde de taal te leren en kennis te
maken met de Griekse literatuur, die nauwelijks nog in het Nederlands of Engels
was vertaald. Ik verbond mij voorgoed met de Griekse cultuur. Mijn liefde voor Griekenland werd door Een Man gewekt, terwijl de man zelf meer en meer op de
achtergrond raakte.

Toch ben ik Panagoulis nooit vergeten. Zijn naam staat in mijn geheugen gegrift, als voorbeeld van een moedige, geestelijk onafhankelijke en ongebroken held. Iedereen die
tegenwerking doorstaat en trouw blijft aan zijn missie, zijn principes en
zichzelf, iedereen kortom die mij aan Panagoulis doet denken, heeft een
bijzonder plaatsje in mijn hart.

Vandaag zocht ik zijn naam voor het eerst weer op internet. Goddank. Eindelijk gerechtigheid. Google toont een paar honderd hits in het Nederlands of Engels en zelfs meer dan duizend hits in het Grieks. Vandaag kwam ik erachter dat er in
Griekenland ter ere van hem een postzegel en een telefoonkaart zijn uitgebracht.
In 1996, twintig jaar na zijn dood. Onlangs nog heeft een Atheens metrostation zijn
naam gekregen, het voormalige Agios Dimitriosstation.  Het kolonelsregime wissen Grieken maar al te graag uit hun geheugen, maar Panagoulis’ naam krijgen ze niet meer weg. Of ze ooit nog zullen kijken naar die verdachte omstandigheden waaronder hij verongelukt
is, dat betwijfel ik. Die beerput laten ze liever dicht.